Feiten

Welkom in de wereld van zand...

Wat is zandsculptuur?

Simpel gezegd is een zandsculptuur een bouwwerk, gemaakt van alléén zand en water. Dit kan het bekende zandkasteel zijn, maar de sculptuur kan ook een compositie zijn van andere architectuurvormen, anatomische figuren (mensen en dieren) en voorwerpen. Wanneer men beschikt over het juiste zand en de juiste technieken gebruikt, dan kan bijna elke vorm in zand gemaakt worden. Zandsculptuur wordt dan een kunstvorm, die zelfs 4000 jaar voor Christus door de Egyptenaren gebruikt werd.

Zand, zand en zand

Zand lijkt veel van hetzelfde, maar dat is niet het geval. Zand kent een grote verscheidenheid, waar¬bij de herkomst bepalend is voor de toepassing. De herkomst van zand is van organische of minera¬le oorsprong. Organische zandkorrels zijn minuscule deeltjes van koralen, schelpdiertjes en fossielen, Deze soorten vindt men terug in de buurt van zout water. Mineraal zand of zand van gesteente bestaat uit kleine stukjes mineralen en ander gesteente en is afkomstig uit bergachtige gebieden, zoals bij¬voorbeeld de Alpen. Met behulp van fotografische uitvergroting zijn deze verschillen goed te zien.

Sculptuurzand: dobbelstenen van verschillende grootte

Om mooie en steile zandsculpturen te kunnen maken, is zand nodig dat hoog gestapeld kan wor¬den, waarbij de korrelvorm zeer belangrijk is. Wanneer men knikkers probeert te stapelen, dan blijkt dit niet mogelijk te zijn omdat alles uiteen¬valt. Maar gebruikt men hiervoor blokken of dob¬belstenen, dan is dit geen probleem. Zo is het ook met sculptuurzand. Het meeste strandzand bestaat uit korrels zand die door de invloeden van de getij¬den en golfbewegingen over elkaar zijn gaan rollen en daardoor glad geslepen zijn. Deze gladde korrels zijn minder geschikt om zandsculpturen mee te bouwen. Het ideale sculptuurzand heeft een hoeki¬ge korrel en is minder afgeslepen. Dit ideale sculp¬tuurzand komt uit de rivier de Maas en is met het rivierwater meegevoerd uit de Alpen. Deze minerale zandkorrels zien er nog uit als dobbelsteentjes van verschillende afmetingen, die in en op elkaar passen.

Het basisprincipe

De technieken die gebruikt worden bij de bouw van een zandsculptuur, verschillen niet veel van de wijze waarop dit in de oudheid werd gedaan. Of men nu een groot sculptuur van 16 meter hoog maakt of een kleinere van nog geen meter, telkens wordt hetzelfde principe gehanteerd en wordt dezelfde volgorde van handelen aangehouden. De volgende bouwprincipes gelden altijd:
1. Van los zand wordt een hard blok gemaakt door vochtig sculptuurzand laag voor laag in de ruwe vorm (mallen) aan te stampen. Dit vullen van de mallen - bij grote projecten gebeurt dit met een telekraan of bandenkraan en bij kleinere projecten wordt een shovel gebruikt - wordt herhaald totdat de gewenste hoogte is bereikt.
2. Het snijden van vormen in het harde blok zand. Dit gebeurt altijd van boven naar beneden.

Gereedschappen

Voor het aanstampen van los zand worden mallen gebruikt,. Dit zijn bekistingen van hout zonder bodem. Deze mallen kunnen qua vorm en grootte variëren. De kleinste mal die gebruikt wordt, is een plastic tube van 30 cm lengte en een diameter van 12 cm. Grotere mallen worden samengesteld door het schakelen van houten wanden met een hoogte van 60 cm. Door de verschillende lengtes aan elkaar te koppelen, kunnen bekistingen in elke gewenste vorm gemaakt worden. Van vierkant tot achthoek met een diameter tot zelfs 10 meter. Voor het snijden van het zand wordt speciaal gereedschap gebruikt. Zo heten de gereedschap¬pen voor het grovere werk 'tools', en voor het fijne detailwerk worden 'fooitjes' gebruikt. Voor het detailwerk gebruikt men met name paletmesjes die men ook bij het schilderen gebruikt. Voor het grotere werk gebruikt men de grote 'tools', dit zijn de metseltroffels en stucspanen. Van een kraan, shovel en schep tot en met rietjes en kwasten; het is allemaal te gebruiken als gereedschap. Tips worden door bouwers onderling uitgewisseld en tools worden grondig besproken. Zo heeft iedere bouwer zijn favoriete gereedschap dat in verband staat met zijn specialiteit op sculptuurgebied.

Specialiteit

Een carver moet zich goed kunnen inbeelden hoe de sculptuur eruit moet gaan zien en welke maten het ontwerp heeft. Door veel te oefenen, hebben ze hierin ervaring gekregen. Dat geldt ook voor de diverse specialismen op sculptuurgebied. De ene carver leeft zich het liefst uit in architectuur, de ander maakt liever figuren. Voor beide disciplines zijn verschillende vaardigheden nodig. Men moet bijvoorbeeld strak en recht kunnen carven of oog hebben voor anatomische proporties. Iedereen kan het leren en met geduld en veel oefenen wordt men vanzelf een goede carver.

De meest gestelde vragen over zandsculptuur

Bestaan de sculpturen alleen uit zand en water?
Ja, er wordt alleen met zand en water gewerkt.

Waar komt het sculptuurzand vandaan?
Het is rivierzand afkomstig uit de Maas, en speciaal voor het Zandsculpturenfestival samengesteld door een zand- en grindwinning bedrijf uit Cuijk (Noord-Brabant /Nederland).

Wat gebeurt er als het regent?
Als het regent gebeurt er niets met een zandsculp¬tuur. Het regenwater wordt opgenomen door het zand en verdampt weer als het niet meer regent. Alleen met zware slagregen kan er op de horizon¬tale vlakken een soort 'granol structuur' ontstaan door de inslag van regendruppels.

Wat gebeurt er als het waait of stormt?
Wind is geen probleem voor een zandsculptuur. Omdat het zand zo hard is aangestampt, heeft wind er geen vat op. Een zandsculptuur kan zonder problemen windkracht 7 overleven.

Moet men kunstacademie gedaan hebben om te kunnen bouwen?
Nee, iedereen kan de basistechnieken leren. Gevoel voor vorm en geduld is wel belangrijk, en tijd hebben om te oefenen. Bovendien moet men tegen zwaar werk kunnen, want het compacten is lichamelijk inspannend.

Hoe lang kan een zandsculptuur blijven staan?
Als een zandsculptuur buiten is gebouwd, kan het maandenlang blijven staan. Tot nu toe is het Nederlandse record 1 jaar en 9 maanden; een zandsculptuur in Madurodam, die zelfs de winter overleefde. Het record in Californië (buiten) is 2 jaar. Wanneer een sculptuur binnen wordt gebouwd, kan het tientallen jaren intact blijven, mits het niet aangeraakt wordt.

Moet een zandsculptuur continu nat gespoten worden nadat het klaar is?
Nee, alleen bij het werken aan een sculptuur moet het zand vochtig zijn. Daarvoor gebruiken de bouwers plantenspuiten. Wanneer de sculptuur klaar is mag het helemaal uitdrogen. De sculptuur valt niet uit elkaar, omdat het zand hard is aangestampt.

Vinden de carvers het niet erg als hun zandsculptuur wordt afgebroken?
Nee, als het maar met respect gebeurt. Het verschil tussen gewone beeldhouwwerken en zandsculptuur is ook de magie van het plotseling daar zijn en daarna ook plotseling verdwenen te zijn. Iedereen die een zandsculptuur bouwt, weet dat het tijdelijk is. Voor hen zijn het proces van de bouw en de foto's de beste herinneringen. Het bouwen van een nieuwe zandsculptuur vormt de volgende uitdaging.

Vakjargon

Er is in de loop van de tijd een waar vakjargon ontstaan. De Amerikaanse invloeden klinken hier duidelijk in door. Hierbij een voorbeeld van het zandsculptuur vakjargon:
carven: het snijden van het zand
carver: zandsculptuurbouwer
casting tube: een plastic tube die wordt gebruikt om kleine gedeelten te compacten
Cathy-tool: uit de VS geïmporteerde tooi, die voor het eerst geïntroduceerd werd door de gelijknamige Amerikaanse sandsculptor
compacten: het verdichten van het zand door het zand nat te maken en aan te stampen
cut-through: een opengewerkt stuk zand waar je doorheen kunt kijken, bijvoorbeeld een boog of poort
levellen: met behulp van een waterpas lood¬recht werken
sandsculpting: zandsculpturen bouwen
tools: gereedschap voor het grove werk
tooltje: gereedschap voor het detailwerk
under-cut: een overhangend deel zand, bijvoorbeeld bij een dakrand
wacken: het aanstampen van het zand met gebruik van een machine
wacker: een mechanische zandstamper gebruikt bij grotere sculpturen, ook gebruikt door stratenmakers

Sculpture Events